Non-verbale communicatie in een geanimeerd debat
Op 18 april hadden we een interessant debat op Howest naar aanleiding van de komende verkiezingen. Interessant door de argumenten? Wie weet, maar minstens even interessant door het non-verbale gedrag van de deelnemers.
Wat is non-verbale communicatie?
We kunnen non-verbale communicatie omschrijven als het proces van het zenden en versturen van woordloze boodschappen door middel van gezichtsuitdrukkingen, blikken, bewegingen, houdingen en kenmerken van de stem. Ook kleding, het gebruik van ruimte, territorialiteit, geur en smaak worden vaak als non-verbale communicatie beschouwd.
Lichaamstaal of non-verbale communicatie interpreteren is echter tricky: ‘Non-verbale communicatie verklaren is een beetje zoals het definiëren van pornografie: ‘Je kunt het niet onder woorden brengen maar je weet wat het is als je het ziet’, aldus een rechter van het Amerikaanse gerechtshof die enkele jaren geleden een uitspraak moest vellen over het karakter van een bepaald magazine’ (Van Meenen, 2004).
Idealiter stemt wat je non-verbaal zegt overeen met wat je verbaal zegt. Pas als dat niet zo is, wordt het interessant en ontdek je misschien wel dat je belazerd wordt.
Waar moet je nu op letten?
In de eerste plaats ben je afhankelijk van je eigen observaties. Vertrek daarbij van het baseline-gedrag van degene die je observeert en ga na of er veranderingen t.o.v. dat baseline-gedrag optreden. Kijk dus niet enkel naar één moment, maar kijk vooral naar wijzigingen in het gedrag. Vier zaken sprongen er heel erg uit in een geanimeerd debat.
1. Spiegeltje aan de hand
Iets wat we heel vaak onbewust doen is elkaars gedrag kopiëren. Spiegelen, of isopraxie, duidt aan dat men op dezelfde lijn zit. In de linkerfoto zitten Matti Vandemaele van Groen (links) en Immanuel Dereuse (Vlaams Belang) verrassend genoeg misschien op dezelfde lijn. De foto werd genomen als het debat ging over online pesten, uiteraard vonden beide vertegenwoordigers dat daar geen plaats voor is op school. Door te spiegelen laat je eigenlijk zien dat grotendeels hetzelfde denkt over het onderwerp. Niet verwonderlijk dus dat isopraxie als een trucje wordt aangeleerd in verkoops- en sollicitatietrainingen. Verkopers leren om zich te spiegelen aan degene aan wie ze willen verkopen.
Op de foto rechts zien we niet enkel een voorbeeld van isopraxie met de benen, maar neemt Axel Ronse de zogenaamde zelftroostende houding aan. Deze ontstaat tijdens momenten van spanning. Het aanraken van jezelf, hier door zowel de benen als de handen te kruisen, verlicht de spanning tijdens deze momenten. Door de zelfaanraking wordt je aandacht inwaarts georiënteerd, weg van gebeurtenissen buiten jezelf die men als stresserend beschouwt.
2. Waar raak jij mij nu aan?
Tijdens het debat zagen we een opmerkelijke scène waarbij Jasper Pillen (open VLD) de armen sloeg rond de schouders van de twee mensen die naast hem stonden, Daan Mostaert (CD&V) en Axel Ronse (N-VA). Daardoor ontstond er een beeld dat deze drie heren samen een coalitie konden vormen onder aanvoering van Pillen. Het aanraken van anderen heeft een positief effect op zowel de perceptie van degene die aanraakt als op het altruïsme van de persooon die men aanraakt. Anders gezegd, het versterkt het beeld van de aanraker en de aangeraakten zullen eerder geneigd zijn om iets te doen voor de aanraker.
Men heeft lang aangenomen dat het aanraken gelinkt was aan sociale status, dat personen met een hogere status meer aanrakingen uitvoeren dan personen met een lagere sociale status en zo gebruik maken van een stilzwijgend privilege om hun sociale dominantie te bevestigen en te versterken. Dit werd echter genuanceerd door de Hall’s. Zij stelden dat het eerder de aard van de aanrakingen verschilt. Personen met een hogere sociale status maken meer gebruik van discrete en erg lokale aanrakingen, zoals het aanraken van de arm of de schouder. Lagere statusindividuen initiëren meer formele aanrakingen zoals handschudden en handaanrakingen. Personen met een hogere status eigen zich eigenlijk het privilege toe om op een meer open en warme manier om te gaan met anderen. Personen met een lagere sociale status kunnen dit enkel doen door gebruik te maken van de meer formele vorm van aanraken.
Door dit te doen creërt Pillen al dan niet bewust een hiërarchie tussen de verschillende deelnemers aan het debat.
3. De vingerwijzing
Tijdens het debat viel het op dat Jasper Pillen zijn woorden trachtte te ondersteunen door letterlijk met de vinger te wijzen (meestal naar iemand in het publiek). Het wijzen met de vinger komt voor bij baby’s vanaf 9 maanden en wordt in de spraak geïntegreerd vanaf 14 maanden. Het is een signaal dat meer bij mannen dan bij vrouwen voorkomt. In sommige delen van Afrika wordt het vervangen door het tuiten van de lippen.
Het wijzen met de vinger wordt er als te agressief ervaren. Je dient dus steeds voorzichtig te zijn met het gebruik van handgebaren, anderen kunnen ze als bedreigend ervaren.
4. Gedesoriënteerd?
Het oriënteren van het bovenlichaam naar iemand is een uitnodiging tot praten. Op de foto zien we Maxim Veys (Vooruit) duidelijk praten met het publiek, eerder dan in gesprek te gaan met de andere debater. Het vooroverleunen naar de persoon met wie men communiceert, suggereert vriendelijkheid en nodigt uit tot praten.
Conclusie
Niet communiceren is onmogelijk. Of je het nu wil of niet, je lichaamstaal is een hele sterke indicator van wat je wil zeggen. Wie professioneel wil communiceren zal dus op een of andere manier ook moeten leren om de lichaamstaal te gebruiken ter ondersteuning van wat verbaal gezegd wordt.
Een beter begrip van wat lichaamstaal is, van de verschillende componenten en hoe je die dan voorzichtig kan interpreteren, kan dan enkel maar bijdragen aan een beter begrijpen van je gesprekspartners.
Meer lezen?
- Ekman, P., & Friesen, W. V. (2015). Unmasking the Face. Malor Books.
- Hall, E. T., & Hall, M. R. (sd). The Sound of Silence.
- Pease, A., & Pease, B. (2017). The Definitive Book of Body Language. How to Read Other's Attitudes by Their Gestures. Orion Paperbacks.
- Van Meenen, J. (2004). De politiek achter het gebaar. Als het lichaam spreekt. Roeselare: Globe.
